31- വിശ്വാസത്തിന്റെ വേരുകൾ

 വിശ്വാസത്തിന്റെ വേരുകൾ: പരിണാമവും വർത്തമാനകാല യാഥാർത്ഥ്യവും 

സൂര്യൻ സുവർണ്ണ രശ്മികളാൽ ഭൂമിയെ പുണരുമ്പോൾ, ആഫ്രിക്കൻ സവന്നയിലെ പുൽമേടുകൾ ശാന്തമായി മന്ത്രിച്ചു. അങ്ങകലെ, ഉയരം കൂടിയ പുല്ലുകൾക്കിടയിലൂടെ, ഗോത്രത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള അന്നം തേടി അലയുകയായിരുന്നു അകിര എന്ന ധീരനായ പോരാളി. അവന്റെ ഓരോ ചുവടിലും ജാഗ്രതയുടെ നേർത്ത പാളി ഉണ്ടായിരുന്നു. പെട്ടെന്ന്, ആ ശാന്തതയെ ഭേദിച്ച്, തൊട്ടടുത്ത കുറ്റിക്കാട്ടിൽ നിന്ന് ഒരു അസാധാരണമായ ശബ്ദം ഉയർന്നു. അകിരയുടെ ശരീരം ഒരു മിന്നൽപ്പിണർ ഏറ്റതുപോലെ പ്രതികരിച്ചു. ഹൃദയം നെഞ്ചിൻകൂട്ടിൽ ഉച്ചത്തിൽ മിടിക്കാൻ തുടങ്ങി, ഭയം അവന്റെ കണ്ണുകളിൽ ഇരുൾ പരത്തി. ചുറ്റുമുള്ള ലോകം അവ്യക്തമായി, അവന്റെ ശ്രദ്ധ മുഴുവൻ ആ ഭീകര ശബ്ദത്തിൽ ഉറച്ചു. ഒരു നിമിഷം പോലും പാഴാക്കാതെ, കയ്യിലിരുന്ന ഫലങ്ങൾ നിലത്തേക്ക് വീഴ്ത്തി, പിന്നോട്ട് തിരിഞ്ഞുനോക്കാതെ, അവൻ ആ കാടിന്റെ നിഗൂഢതയിലേക്ക് ഓടി മറഞ്ഞു. 

അതേ സമയം, അതേ വനത്തിൽ മറ്റൊരു വിചിത്രമായ രംഗം അരങ്ങേറി. ഷേരു എന്ന മറ്റൊരു യുവ പോരാളി, അതേ ശബ്ദം കേട്ട് ആകാംഷയോടെ മുന്നോട്ട് നടന്നു. ആ ശബ്ദത്തിന് പിന്നിലെ രഹസ്യം എന്തായിരിക്കുമെന്ന് അറിയാനുള്ള അടങ്ങാത്ത ജിജ്ഞാസ അവന്റെ മനസ്സിനെ അസ്വസ്ഥമാക്കി. ശ്രദ്ധയോടെ ഇലകൾ വകഞ്ഞുമാറ്റി, അവൻ ആ കുറ്റിക്കാടിന്റെ ഇരുണ്ട ഉള്ളിലേക്ക് എത്തിനോക്കി... എന്നാൽ ആ നിമിഷം അവന്റെ ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ അബദ്ധമായിരുന്നു.

ഈ രണ്ട് വ്യത്യസ്ത പ്രതികരണങ്ങൾ, മനുഷ്യൻ പലപ്പോഴും എന്തുകൊണ്ട് ചോദ്യം ചെയ്യാതെ കാര്യങ്ങൾ വിശ്വസിക്കുന്നു എന്നതിന്റെ പരിണാമപരമായ അടിത്തറയിലേക്ക് ഒരു വെളിച്ചം വീശുന്നു. അകിരയുടെ മിന്നൽ വേഗത്തിലുള്ള പ്രതികരണം അവനെ മരണത്തിൽ നിന്ന് എങ്ങനെ രക്ഷിച്ചു എന്നും, ഷേരുവിന്റെ അനിയന്ത്രിതമായ ജിജ്ഞാസ അവനെ എങ്ങനെ അപകടത്തിലേക്ക് നയിച്ചു എന്നും ഈ ലളിതമായ സംഭവം നമ്മെ ഓർമ്മിപ്പിക്കുന്നു. 

പ്രാചീന മനുഷ്യന്റെ അതിജീവനത്തിൽ വിശ്വാസത്തിന് ഒരു നിർണായക പങ്കുണ്ടായിരുന്നു. വേട്ടയാടൽ, വന്യമൃഗങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള രക്ഷ, പ്രകൃതിയുടെ ഭീകരമായ പ്രതിഭാസങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ഭയം എന്നിവയെല്ലാം അവരെ പെട്ടെന്നുള്ള തീരുമാനങ്ങളെടുക്കാൻ നിർബന്ധിതരാക്കി. കാടിന്റെ നിശ്ശബ്ദതയിൽ ഒരു ഇല അനങ്ങിയാൽ പോലും, അത് അപകടത്തിന്റെ മുന്നറിയിപ്പായി കണക്കാക്കാനും തൽക്ഷണം പ്രതികരിക്കാനും അവരുടെ തലച്ചോറ് രൂപപ്പെട്ടു. അവിടെ, "ഇല അനങ്ങിയത് കാറ്റിലാണോ അതോ ഒരു വിഷപ്പാമ്പാണോ" എന്ന് വിശകലനം ചെയ്യാൻ സമയം കളയുന്നത് അവരുടെ ജീവന് തന്നെ ഭീഷണിയായേക്കാം. പെട്ടെന്നുള്ള വിശ്വാസവും അതിനനുസരിച്ചുള്ള പ്രതികരണവുമാണ് അക്കാലത്ത് അതിജീവനത്തിന് അവരെ സഹായിച്ചത്. 

ചെറിയ കൂട്ടായ്മകളായി ജീവിച്ചിരുന്ന ആദിമ മനുഷ്യർക്ക് പരസ്പര വിശ്വാസം ഒരു അനിവാര്യതയായിരുന്നു. ഗോത്ര നേതാവിന്റെ വാക്കുകൾ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ വിശ്വസിക്കുന്നതും, കൂട്ടത്തിലുള്ളവരുടെ ആചാരങ്ങളിൽ പങ്കുചേരുന്നതും അവരുടെ സാമൂഹിക ബന്ധങ്ങളെ ശക്തിപ്പെടുത്തുകയും പരസ്പര സഹകരണത്തിന് വഴിയൊരുക്കുകയും ചെയ്തു. ചോദ്യം ചെയ്യലും വിമർശനവും പലപ്പോഴും അവരെ ഒറ്റപ്പെടുത്തുന്നതിനും ഗോത്രത്തിൽ കലഹങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കുന്നതിനും കാരണമായേക്കാം എന്ന ഭയം അവരെ പിന്തിരിപ്പിച്ചു. പ്രകൃതിയുടെ ദുരൂഹതകളും മരണത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഭയവും അവരെ അന്ധവിശ്വാസങ്ങളിലേക്കും വിവിധ ആചാരങ്ങളിലേക്കും നയിച്ചു. ഇടിമിന്നൽ ദൈവകോപമാണെന്നുള്ള വിശ്വാസം അതിനെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നതിന് പകരം, അനുഷ്ഠാനങ്ങളിലൂടെ ദൈവത്തെ പ്രീതിപ്പെടുത്താൻ അവരെ പ്രേരിപ്പിച്ചു. കാര്യകാരണങ്ങളെക്കുറിച്ച് ആഴത്തിൽ ചിന്തിക്കുന്നതിന് പകരം, നിലവിലുള്ള വിശ്വാസങ്ങളെ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ സ്വീകരിക്കുന്നത് അവർക്ക് മാനസികമായ സുരക്ഷിതത്വം നൽകി. 

എന്നാൽ, യുക്തിസഹമായ ചിന്തയും കാര്യങ്ങളുടെ കാരണങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള അന്വേഷണവും കൂടുതൽ ഊർജ്ജവും സമയവും ആവശ്യമുള്ള ഒരു മാനസിക പ്രക്രിയയാണ്. ഒരു പുതിയ കാര്യം പഠിക്കാനും, അതിനെ സൂക്ഷ്മമായി വിശകലനം ചെയ്യാനും, നിലവിലുള്ള വിശ്വാസങ്ങളെ ചോദ്യം ചെയ്യാനും മനുഷ്യന്റെ തലച്ചോറിന് കൂടുതൽ ഊർജ്ജം ആവശ്യമാണ്. പരിമിതമായ ഊർജ്ജം മാത്രം ലഭ്യമായിരുന്ന പ്രാകൃത മനുഷ്യന്, എളുപ്പത്തിൽ വിശ്വസിക്കുന്നതും പെട്ടെന്ന് തീരുമാനമെടുക്കുന്നതും കൂടുതൽ കാര്യക്ഷമമായ ഒരു രീതിയായിരുന്നു. കാലം മുന്നോട്ട് പോകുമ്പോൾ, അകിരയെപ്പോലെ അപകടം മണക്കുമ്പോൾ ഓടി രക്ഷപ്പെടുന്നവരുടെ എണ്ണം വർദ്ധിച്ചു, ഷേരുവിനെപ്പോലെ കാര്യങ്ങളുടെ പിന്നിലുള്ള കാരണം അന്വേഷിക്കാൻ പോകുന്നവരുടെ എണ്ണം കുറഞ്ഞു വന്നു. കാരണം, അപകടം പതിയിരിക്കുന്ന നിമിഷങ്ങളിൽ, ചിന്തിക്കാതെ പ്രതികരിച്ചവർക്ക് മാത്രമേ അതിജീവിക്കാൻ കഴിഞ്ഞുള്ളൂ. അമിതമായ ജിജ്ഞാസയും കാര്യങ്ങൾ അറിയാനുള്ള ത്വരയുമുള്ളവർ പലപ്പോഴും വന്യമൃഗങ്ങളുടെ ഇരയായിത്തീർന്നു. അങ്ങനെ, തലമുറകൾ പിന്നിട്ടപ്പോൾ, അകിരയുടെ അതിജീവനത്തിനായുള്ള സഹജവാസന അവന്റെ പിൻതലമുറയിലേക്ക് കൈമാറ്റം ചെയ്യപ്പെട്ടു. ഷേരുവിന്റെ ജനിതകാവകാശികൾ കാലക്രമേണ ഭൂമുഖത്തുനിന്ന് അപ്രത്യക്ഷരായി. 

ഇന്നും ഈ പരിണാമപരമായ വാസനകൾ നമ്മളിൽ ശക്തമായി നിലനിൽക്കുന്നു. വിവരസാങ്കേതികവിദ്യയുടെ അതിപ്രസരമുള്ള ഈ ആധുനിക കാലത്തും വ്യാജവാർത്തകളും, ഗൂഢാലോചന സിദ്ധാന്തങ്ങളും, ശാസ്ത്രീയ അടിത്തറയില്ലാത്ത ചികിത്സാരീതികൾ പോലുള്ള തട്ടിപ്പുകളും വളരെ എളുപ്പത്തിൽ പ്രചരിക്കുന്നത് ഇതിന്റെ ഫലമാണ്. സോഷ്യൽ മീഡിയയിൽ പ്രചരിക്കുന്ന പല വിവരങ്ങളും യാതൊരു വസ്തുതാ പരിശോധനയുമില്ലാതെ ആളുകൾ വിശ്വസിക്കുകയും മറ്റുള്ളവരുമായി പങ്കുവെക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. തങ്ങളുടെ നിലവിലുള്ള വിശ്വാസങ്ങളുമായി യോജിച്ചുപോകുന്ന കാര്യങ്ങളെ കൂടുതൽ ശ്രദ്ധിക്കാനും വിശ്വസിക്കാനും ആളുകൾ ഒരു പ്രത്യേക ചായ്‌വ് കാണിക്കുന്നു. ഇതിനെ സ്ഥിരീകരണ പക്ഷപാതം (Confirmation Bias) എന്ന് വിളിക്കുന്നു. ഒരു പ്രത്യേക വിശ്വാസം മനസ്സിൽ ഉറച്ചുകഴിഞ്ഞാൽ, അതിനെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നത് പലപ്പോഴും മാനസികമായ അസ്വസ്ഥതയ്ക്ക് കാരണമാകും. 

സ്ഥിരീകരണ പക്ഷപാതത്തിന് പുറമെ, സാമൂഹിക സമ്മർദ്ദവും കൂട്ടായ്മയോടുള്ള ആഗ്രഹവും നമ്മെ പലപ്പോഴും ചോദ്യം ചെയ്യാതെ വിശ്വസിക്കാൻ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. ഒരു ചെറിയ ഗ്രാമത്തിൽ, എല്ലാവരും ഒരു പ്രത്യേക ആചാരം പിന്തുടരുന്നു എന്ന് കരുതുക. തലമുറകളായി അവർ അത് ചെയ്തുപോരുന്നു, അതിന്റെ യഥാർത്ഥ കാരണം ആർക്കും അറിയില്ലായിരിക്കാം. പുതിയതായി ആ ഗ്രാമത്തിൽ എത്തുന്ന ഒരാൾ ഈ ആചാരത്തെക്കുറിച്ച് സംശയം പ്രകടിപ്പിച്ചാൽ, അയാൾ ഒറ്റപ്പെടുത്തലിനും മറ്റുള്ളവരുടെ പരിഹാസത്തിനും ഇരയാകാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. സാമൂഹിക കൂട്ടായ്മയിൽ നിലനിൽക്കാനും മറ്റുള്ളവരുടെ അംഗീകാരം നേടാനും വേണ്ടി, പലപ്പോഴും ആളുകൾ ആചാരങ്ങളെ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ പിന്തുടരുന്നു. ഒരു വിശ്വാസത്തെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നത് സംഘർഷത്തിന് കാരണമായേക്കാം എന്ന ഭയം അവരെ അതിൽ നിന്ന് പിന്തിരിപ്പിക്കുന്നു. പ്രാചീന കാലത്ത് കൂട്ടത്തിൽ നിന്ന് ഒറ്റപ്പെട്ടുപോവുന്നത് അതിജീവനത്തിന് ഒരു വലിയ ഭീഷണിയായിരുന്നു. കൂട്ടായ്മയും മറ്റുള്ളവരുടെ അംഗീകാരവും അവർക്ക് സുരക്ഷിതത്വം നൽകി. അതുകൊണ്ട് തന്നെ, ഒരു വിശ്വാസത്തെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നതിനേക്കാൾ എളുപ്പം അതിനെ അംഗീകരിക്കുക എന്നതായിരുന്നു അന്നത്തെ പൊതുവെയുള്ള രീതി. 

വൈകാരികമായ സ്വാധീനവും നമ്മുടെ വിശ്വാസങ്ങളെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിൽ ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. ഒരു രാഷ്ട്രീയ നേതാവ് വളരെ ശക്തമായ ഭാഷയിൽ ഒരു പ്രസ്താവന നടത്തുന്നു എന്നിരിക്കട്ടെ. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രസംഗം കേൾക്കുന്നവരിൽ ശക്തമായ വികാരങ്ങൾ ഉണർത്തുന്നു - ദേശസ്നേഹം, ഭയം, പ്രത്യാശ എന്നിങ്ങനെ പല തരത്തിലുള്ള വികാരങ്ങൾ ഉണ്ടാകാം. ഈ ശക്തമായ വൈകാരിക സ്വാധീനം പലപ്പോഴും ആളുകളെ ആ നേതാവ് പറയുന്ന കാര്യങ്ങളുടെ യുക്തിയെക്കുറിച്ച് ആഴത്തിൽ ചിന്തിക്കാതെ തന്നെ വിശ്വസിക്കാൻ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. വികാരങ്ങൾക്ക് നമ്മുടെ യുക്തിപരമായ ചിന്തയെ മറികടക്കാൻ കഴിയും. പരിണാമപരമായി നോക്കിയാൽ, പെട്ടെന്നുള്ള വികാരങ്ങളോടുള്ള പ്രതികരണം പലപ്പോഴും അതിജീവനത്തിന് സഹായിച്ചിട്ടുണ്ട്. എന്നാൽ, ഈ സഹജാവബോധം രാഷ്ട്രീയപരമായ കാര്യങ്ങളിലോ, വസ്തുതാപരമായ കാര്യങ്ങളിലോ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ വിശ്വസിക്കുന്നതിലേക്ക് നമ്മെ നയിച്ചേക്കാം.

ലഭ്യതയുടെ സ്വാധീനം (Availability Heuristic) മറ്റൊരു പ്രധാന മാനസിക പ്രതിഭാസമാണ്. നമ്മുടെ മനസ്സിൽ എളുപ്പത്തിൽ ഓർമ്മ വരുന്ന കാര്യങ്ങൾ ശരിയാണെന്ന് വിശ്വസിക്കാനുള്ള ഒരു പ്രവണതയാണിത്. ഉദാഹരണത്തിന്, വിമാനപകടങ്ങളെക്കുറിച്ച് നമ്മൾ ധാരാളം വാർത്തകൾ കേട്ടിട്ടുണ്ടെങ്കിൽ, വിമാനം യാത്ര ചെയ്യാൻ ഏറ്റവും അപകടകരമായ മാർഗ്ഗമാണെന്ന് നമ്മൾ പെട്ടെന്ന് വിശ്വസിച്ചേക്കാം. എന്നാൽ വാസ്തവത്തിൽ, റോഡ് അപകടങ്ങളാണ് കൂടുതൽ സാധാരണവും അപകടകരവും. നമ്മുടെ മനസ്സിൽ എളുപ്പത്തിൽ പതിഞ്ഞ വാർത്തകളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള ഈ വിശ്വാസം പലപ്പോഴും തെറ്റായിരിക്കാം. പരിണാമപരമായി, പെട്ടെന്ന് ലഭ്യമാകുന്ന വിവരങ്ങൾ - ഉദാഹരണത്തിന്, ഒരു വന്യമൃഗം ഒളിഞ്ഞിരിക്കുന്ന സ്ഥലം - അതിജീവനത്തിന് വളരെ പ്രധാനമായിരുന്നു. എന്നാൽ ഇന്ന്, മാധ്യമങ്ങളിലൂടെയും മറ്റ് സ്രോതസ്സുകളിലൂടെയും ലഭിക്കുന്ന വിവരങ്ങൾ എല്ലായ്പ്പോഴും കൃത്യമായിരിക്കണമെന്നില്ല. എങ്കിലും, എളുപ്പത്തിൽ ഓർമ്മ വരുന്ന കാര്യങ്ങളെ വിശ്വസിക്കാനുള്ള നമ്മുടെ പ്രവണത നമ്മെ തെറ്റായ നിഗമനങ്ങളിൽ എത്തിച്ചേരാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. 

വിശ്വാസ്യതയുടെ തോന്നലും നമ്മുടെ വിശ്വാസങ്ങളെ സ്വാധീനിക്കുന്നു. ഒരു വ്യക്തിക്ക് സമൂഹത്തിൽ ഉയർന്ന സ്ഥാനമുണ്ടെങ്കിൽ (ഒരു ഡോക്ടറോ, പ്രൊഫസറോ, അല്ലെങ്കിൽ ഒരു മത നേതാവോ ആകട്ടെ), അവർ പറയുന്ന കാര്യങ്ങൾ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ വിശ്വസിക്കാൻ ആളുകൾക്ക് ഒരു പ്രവണതയുണ്ടാകാം. അവരുടെ സാമൂഹിക സ്ഥാനവും പ്രശസ്തിയും അവരുടെ വാക്കുകൾക്ക് ഒരുതരം വിശ്വാസ്യത നൽകുന്നു എന്ന് ആളുകൾ കരുതുന്നു. എന്നാൽ, ഒരു വിദഗ്ദ്ധൻ പോലും തെറ്റായ അഭിപ്രായങ്ങൾ പറഞ്ഞേക്കാം. പൂർവ്വിക സമൂഹങ്ങളിൽ, ഗോത്രത്തിലെ മുതിർന്നവരുടെയും അനുഭവസമ്പന്നരുടെയും വാക്കുകൾക്ക് വലിയ വിലയുണ്ടായിരുന്നു. അവരുടെ ഉപദേശങ്ങൾ പലപ്പോഴും അതിജീവനത്തിന് നിർണായകമായിരുന്നു. ഈ ഒരു വിശ്വാസം, ഇന്ന് സമൂഹത്തിൽ അധികാരി സ്ഥാനത്തുള്ളവരുടെ വാക്കുകൾ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ സ്വീകരിക്കാനുള്ള പ്രവണതയായി മാറിയേക്കാം. 

മാർക്കറ്റിംഗും പരസ്യങ്ങളും രാഷ്ട്രീയ പ്രചാരണങ്ങളും മനുഷ്യന്റെ ഈ സഹജമായ വിശ്വാസ പ്രവണതയെയും വൈകാരികതയെയും തന്ത്രപരമായി ചൂഷണം ചെയ്യുന്നു. ആകർഷകമായ വാഗ്ദാനങ്ങളിലൂടെയും, പ്രശസ്ത വ്യക്തികളുടെ സാക്ഷ്യങ്ങളിലൂടെയും അവർ ഉൽപ്പന്നങ്ങളെയും ആശയങ്ങളെയും വിശ്വസിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നു. രാഷ്ട്രീയ പാർട്ടികളും നേതാക്കന്മാരും ജനങ്ങളുടെ വിശ്വാസങ്ങളെയും വികാരങ്ങളെയും തന്ത്രപരമായി ഉപയോഗിക്കുന്നു. ലളിതമായ മുദ്രാവാക്യങ്ങളിലൂടെയും, ശക്തമായ വാഗ്ദാനങ്ങളിലൂടെയും വോട്ടർമാരെ സ്വാധീനിക്കാൻ അവർ ശ്രമിക്കുന്നു. കാര്യകാരണപരമായ വിശകലനത്തേക്കാൾ എളുപ്പത്തിൽ വിശ്വാസങ്ങളിലേക്ക് എത്താൻ ഇത് സഹായിക്കുന്നു. 

എന്നാൽ, ശാസ്ത്രം, സാങ്കേതികവിദ്യ, തത്വശാസ്ത്രം തുടങ്ങിയ വിജ്ഞാന മേഖലകളിലെ മുന്നേറ്റങ്ങളെല്ലാം യുക്തിപരമായ ചിന്തയുടെയും നിരന്തരമായ ചോദ്യം ചെയ്യലിന്റെയും ഫലമാണ്. ഈ "പ്രകൃതിവിരുദ്ധർ" നിലവിലുള്ള വിശ്വാസങ്ങളെയും ആചാരങ്ങളെയും ധൈര്യപൂർവ്വം ചോദ്യം ചെയ്യുകയും, ലഭിച്ച തെളിവുകളുടെയും യുക്തിയുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിൽ പുതിയ അറിവുകൾ നേടുകയും ചെയ്തു. ഗുരുത്വാകർഷണം, രോഗങ്ങളുടെ യഥാർത്ഥ കാരണം, പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ ഉത്ഭവം തുടങ്ങിയ ശാസ്ത്രീയ സത്യങ്ങൾ വെറും വിശ്വാസങ്ങളായിരുന്നില്ല. ദീർഘകാലത്തെ സൂക്ഷ്മമായ നിരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെയും കൃത്യമായ പരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെയും യുക്തിപരമായ വിശകലനത്തിലൂടെയുമാണ് ശാസ്ത്രജ്ഞർ ഈ അറിവുകൾ നേടിയത്. കമ്പ്യൂട്ടറുകൾ, ഇൻ്റർനെറ്റ്, മൊബൈൽ ഫോണുകൾ തുടങ്ങിയ അത്ഭുതകരമായ സാങ്കേതികവിദ്യകളെല്ലാം മനുഷ്യന്റെ യുക്തിപരമായ ചിന്തയുടെയും സങ്കീർണ്ണമായ പ്രശ്നപരിഹാര ശേഷിയുടെയും ഫലമാണ്. ധാർമ്മികത, നീതി, അറിവിന്റെ സ്വഭാവം തുടങ്ങിയ ആഴത്തിലുള്ള വിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള തത്വശാസ്ത്രപരമായ അന്വേഷണങ്ങൾ മനുഷ്യന്റെ ചിന്താഗതികളെയും ലോകത്തെക്കുറിച്ചുള്ള കാഴ്ചപ്പാടുകളെയും സമൂലമായി പരിഷ്കരിച്ചു. 

അതുകൊണ്ട് തന്നെ, മനുഷ്യന്റെ പുരോഗതിക്ക് യുക്തിപരമായ ചിന്തയും വിമർശനാത്മകമായ ഒരു മനോഭാവവും അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. നമ്മുടെ പരിണാമപരമായ സഹജവാസനകളെക്കുറിച്ച് നമ്മൾ ബോധവാന്മാരായിരിക്കുകയും, ലഭിക്കുന്ന വിവരങ്ങളെ വിവേകപൂർവ്വം വിലയിരുത്തുകയും ചെയ്യേണ്ടത് ഈ ആധുനിക കാലഘട്ടത്തിന്റെ ഒരു പ്രധാന ആവശ്യകതയാണ്. എളുപ്പത്തിൽ വിശ്വസിക്കുന്നതിനു പകരം, എല്ലാ കാര്യങ്ങളുടെയും പിന്നിലുള്ള കാരണങ്ങളെക്കുറിച്ച് ബോധ്യപ്പെടാനും മറ്റുള്ളവരെ ബോധ്യപ്പെടുത്താനും ശ്രമിക്കുന്നതിലൂടെ മാത്രമേ നമുക്ക് കൂടുതൽ മെച്ചപ്പെട്ട ഒരു സമൂഹം കെട്ടിപ്പടുക്കാൻ സാധിക്കൂ. അകിരയുടെ അതിജീവനത്തിനായുള്ള സഹജവാസനയെ നമ്മൾ ബഹുമാനിക്കുമ്പോൾ തന്നെ, ഷേരുവിന്റെ ജിജ്ഞാസയെയും പുതിയ കാര്യങ്ങൾ അറിയാനുള്ള അവന്റെ ആഗ്രഹത്തെയും നമ്മൾ വിലമതിക്കണം. കാരണം, ചോദ്യം ചെയ്യാനുള്ള ധൈര്യമാണ് നമ്മെ പുതിയ അറിവുകളിലേക്കും മഹത്തായ പുരോഗതിയിലേക്കും നയിക്കുന്നത്.